၂၀၁၃ ခုႏွစ္ ကမၻာ့ေရးရာ မွတ္တိုင္မ်ား

၂၀၁၃ ခုႏွစ္ ကုန္ဆုံး၍ ႏွစ္သစ္သို႔ကား ကူးေျပာင္းခဲ့ေခ်ၿပီ။ ႏိုင္ငံတကာ ဇာတ္ခုံတြင္လည္း အေျပာင္းအလဲမ်ားစြာ ျဖစ္ေပၚခဲ့သည္။ ႏွစ္ေဟာင္း၏ ႏိုင္ငံတကာေရးရာ မ်ားကို ျပန္လည္ ေလ့လာၾကည့္ရင္း ေရွ႕ႏွစ္ အလားအလာမ်ားကို ေစာင့္ၾကည့္ႏိုင္ေစရန္ အတြက္ Al-Jazeera သတင္းဌာန၏ ႏွစ္ေဟာင္းသုံးသပ္ခ်က္ မ်ားကို ေရးသား ေဖာ္ျပလိုက္ရပါသည္။

ကုန္လြန္ခဲ့ေသာ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္သည္ အာရပ္ေႏြဦး လူထုလႈပ္ရွားမႈမ်ား၏ စတုတၳေျမာက္ႏွစ္ ျဖစ္ေပသတည္း။ တူနီးရွား၊ အီဂ်စ္၊ လစ္ဗ်ား၊ ဆီးရီးယား၊ ယီမင္၊ အီရန္၊ ဘာရိန္းစသည့္ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ေႏြဦးလႈပ္ရွားမႈ မ်ား၏ သက္ေရာက္မႈ မ်ားေၾကာင့္ အေျပာင္းအလဲမ်ား ျဖစ္သည္ေတာ့ ရွိသည္။ တန္ျပန္ သက္ေရာက္မႈမ်ားက ဆိုးက်ဳိးမ်ားျဖစ္ေစ ခဲ့သည္ကိုလည္း ေတြ႔ရသည္။ တန္ျပန္ ေတာ္လွန္ေရးမ်ား ျဖစ္သကဲ႔သို႔ တန္ျပန္ျခင္းကို ျပန္လည္ တန္ျပန္သည့္ ေတာ္လွန္ေရးမ်ားလည္း ျဖစ္သည္။ အခ်ဳိ႕ကိစၥရပ္မ်ားက ၿငိမ္းခ်မ္းစြာျဖစ္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ေသြးထြက္သံယို အၾကမ္းဖက္မႈ မ်ားလည္း ျဖစ္ၾကသည္။

အာရပ္ေဒသ အေျပာင္းအလဲမ်ား တြင္ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္အတြင္း ျဖစ္ပြားခဲ့သည့္ ဆီးရီးယား အျဖစ္အပ်က္မ်ားက အလႈပ္ခတ္ဆုံးဟု ဆိုရေပမည္။ ေသဆုံးသူေပါင္း တစ္သိန္းေက်ာ္အထိ ေရာက္ရွိသြားျခင္းက ေသြးလန္႔ေလာက္သည့္ ကိန္းဂဏန္း ျဖစ္သည္။ ဆီးရီးယားေခါင္းေဆာင္ အာဆတ္ အစိုးရက ဓာတုလက္နက္သုံးၿပီး အရပ္သား မ်ားကို တိုက္ခိုက္သည္ဟု အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုက ေထာက္လွမ္းေရး အခ်က္အလက္ မ်ားျဖင့္ ေျပာဆိုခဲ့သည္။ အာဆတ္က သူပုန္မ်ားကသာ ယင္းလက္နက္မ်ား သုံးျခင္းျဖစ္သည္ဟု တန္ျပန္တုံ႔ျပန္သည္။

အေမရိကန္ဦးေဆာင္ေသာ အေနာက္အုပ္စုက ဓာတုလက္နက္ အသုံးျပဳျခင္းကို စစ္ေရးအရ ျပန္လည္ အေရးယူမည္ဟု စီစဥ္ေနစဥ္တြင္ ႐ုရွားက ၾကားဝင္ခဲ့သည္။ ႐ုရွားသမၼတ ပူတင္က ကုလသမဂၢ ဓာတုလက္နက္ ဖ်က္သိမ္းေရးအဖြဲ႕က ဦးေဆာင္ကာ ႏိုင္ငံတကာ၏ အကူအညီျဖင့္ ဓာတုလက္နက္မ်ား အစုလိုက္အၿပံဳလိုက္ ဖ်က္ဆီးမည့္ အစီအစဥ္ကို ခ်ျပခဲ့သည္။ ကုလသမဂၢက လက္ခံသကဲ႔သို႔ ဆီးရီးယားေခါင္းေဆာင္ အာဆတ္ကလည္း သေဘာတူသည္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုႏွင့္ အေနာက္အုပ္စု၏ စစ္ေရးအရ အေရးယူမည့္ အစီအစဥ္ ေနာက္ဆုတ္သြားခဲ့သည္။ ျပည္တြင္းစစ္ တိုက္ပြဲမ်ားကား ဆက္လက္ ျဖစ္ပြားေနဆဲ ျဖစ္သည္။ ဒုကၡသည္မ်ားကို ကူညီေစာင့္ေရွာက္ေရး ျပႆနာကလည္း ႀကီးႀကီးမားမား ရွိေနသည္။

လစ္ဗ်ားတြင္ ကဒါဖီကို ေအာင္ျမင္စြာ ျဖဳတ္ခ်ႏိုင္ခဲ့ေသာ အာရပ္ေႏြဦးသည္ ဆီးရီးယား ကဲ႔သို႔ပင္ လက္နက္ကိုင္လမ္းစဥ္ျဖင့္ ျဖစ္၏။ အေနာက္အုပ္စု၏ ေလေၾကာင္းအကူအညီ ကလည္း အလြန္ အေထာက္အကူ ျပဳခဲ့သည္။ လစ္ဗ်ားတြင္ ကေသာင္းကနင္း ျဖစ္ခဲ့ေသာ အေျခအေနမွာ တိုင္းျပည္အေပၚ ဥပေဒစိုးမိုး အသက္ဝင္ေစသည့္ အစိုးရ မရွိေတာ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ ေတာ္လွန္ေရး ျဖစ္ထားေသာေၾကာင့္ လက္နက္မ်ားက ေနရာအႏွံ႔ ျပန္႔ေနသည္။ ေဒသခံ ျပည္သူ႔စစ္မ်ားက လက္နက္ျဖဳတ္ရန္ ျငင္းဆန္ထားၾကသည္။ လက္နက္ကိုင္ အစုအဖြဲ႕အခ်င္းခ်င္း နယ္ေျမလုျခင္း တိုက္ပြဲငယ္မ်ားလည္း ျဖစ္ေလ့ရွိသည္။ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ကို ကိုယ့္ဘာသာ ထေၾကညာသည့္ ျပည္နယ္မ်ားလည္း ရွိသည္။ ကဒါဖီလက္ထက္တြင္ ၿငိမ္ခဲ့ေသာ အစြန္းေရာက္ အစၥလာမၼစ္မ်ား ေခါင္းေထာင္လာျခင္းသည္ လစ္ဗ်ားတြင္ ျဖစ္ေတာင့္ျဖစ္ခဲ အေသခံဗုံးခြဲမႈမ်ားပင္ ျဖစ္ခဲ့သည္က သက္ေသသာဓက ျဖစ္သည္။ လစ္ဗ်ား အာရပ္ေႏြဦးသည္ စစ္မွန္ေသာ ဒီမိုကေရစီ လမ္းေၾကာင္းေပၚသို႔ ေရာက္ရန္ ခရီးရွည္ ခ်ီတက္ရဦးမည္ ျဖစ္ေပသည္။

အီဂ်စ္ေႏြဦးကေတာ့ ေတာ္လွန္ေရး၊ တန္ျပန္ေတာ္လွန္ေရးႏွင့္ တန္ျပန္ေတာ္လွန္ ေရးကို တန္ျပန္သည့္ ေတာ္လွန္ေရးမ်ားျဖင့္ ဒီမိုကေရစီ လမ္းေၾကာင္းေပၚမွ ေဘးေရာက္သြားခဲ့သည္။ မိုဟာမက္ေမာ္စီ ေ႐ြးေကာက္ပြဲႏိုင္ကာ သမၼတ ျဖစ္ခဲ့ၿပီးေနာက္ အီဂ်စ္ ႏိုင္ငံေရးအတြင္းသို႔ အစၥလာမၼစ္တန္ဖိုး ႏႈန္းစံမ်ား ထည့္သြင္းလာခဲ့သည္။ မေက်နပ္ ၾကသူမ်ားက ဆႏၵျပပြဲႀကီး မ်ားျဖင့္ တန္ျပန္ခဲ့သည္။ ထိခိုက္ ေသဆုံးမႈမ်ားလည္း ရွိခဲ့သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ မြတ္ဆလင္ညီေနာင္မ်ား အင္အားစု အာဏာရပါတီကို မလိုလားသည့္ တပ္မေတာ္က ေမာ္စီထံမွ အာဏာကို ျဖဳတ္ခ်ကာ ၄င္းတို႔ေထာက္ခံသည့္ အင္အားစုမ်ားျဖင့္ ၾကားျဖတ္အစိုးရ ဖြဲ႕ေပးခဲ့သည္။ မိုဟာမက္ေမာ္စီလည္း အဖမ္းခံရသည္။ ထိုအခါ မြတ္ဆလင္ညီေနာင္မ်ားကို ေထာက္ခံၾကသည့္ အင္အားစုမ်ားက လမ္းေပၚ ထြက္လာသည္။ စစ္တပ္ႏွင့္ ရဲက အၾကမ္းဖက္ ႏွိမ္နင္းသည္။ ေသဆုံးသူ မ်ားစြာရွိခဲ့ၿပီး မြတ္ဆလင္ညီေနာင္မ်ား ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ ေထာက္ခံသူမ်ား ေထာင္ထဲ ေရာက္ရသည္။ ဆႏၵျပျခင္းကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း၊ သတင္းမီဒီယာမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္းစသည့္ ကိစၥရပ္မ်ားကို စစ္တပ္ေနာက္ခံ အစိုးရက လုပ္ေဆာင္ကာ မြတ္ဆလင္ညီေနာင္မ်ား ကိုလည္း အၾကမ္းဖက္ အဖြဲ႕အစည္းအျဖစ္ ေၾကညာထားသည္။ အီဂ်စ္တြင္ အၾကမ္းဖက္မႈမ်ား ကလည္း ယခင္ကထက္ ပိုမ်ားလာသည္။ ဆိုင္ႏိုင္း ကြၽန္းဆြယ္ အီဂ်စ္အေျခစိုက္ စစ္ေသြးၾကြ မ်ား၏ တိုက္ခိုက္မႈမ်ား ကလည္း စိတ္လာခဲ့ကာ အစိုးရကို မေက်နပ္ေသာ မြတ္ဆလင္ညီေနာင္မ်ား ဘက္က ေထာက္ခံသူမ်ားကို လက္နက္ကိုင္ စစ္ေသြးၾကြလမ္းစဥ္ ေရာက္သြားေအာင္ တြန္းပို႔ေနသကဲ႔သို႔ ရွိသည္။

၂၀၁၃ ခုႏွစ္က ကမၻာ့လူ႔အခြင္႔အေရး အေျခအေန

အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာစာတမ္းကို ကုလသမဂၢက ထုတ္ျပန္ခဲ့ၿပီး ရာစုႏွစ္ဝက္ေလာက္ ရွိၿပီျဖစ္ေသာ္ျငား ယင္းေၾကညာစာတမ္းပါ အခ်က္မ်ားကို ကာကြယ္ေပးသည့္ ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒမ်ားကို ခ်ဳိးေဖာက္မႈမ်ား ကေတာ့ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ထဲ အထိ ရွိေနဆဲပင္ ျဖစ္ေပသည္။ ကုလသမဂၢ လူ႔အခြင့္အေရး ေကာ္မရွင္နာမင္းႀကီး နာဗီပီေလက ၂၀၁၃ ကမၻာ့လူ႔အခြင့္အေရး အေျခအေန အစီရင္ခံစာတြင္ တိုးတက္မႈမ်ား ရွိသည္ဟု ဆိုထားသည္။ သို႔ရာတြင္ အမ်ဳိးသမီး မ်ားကို ဖိႏွိပ္ထားျခင္း၊ တိုင္းရင္းသားႏွင့္ လူနည္းစု ဘာသာဝင္မ်ားကို ႏွိပ္ကြပ္ျခင္း၊ စစ္ရာဇဝတ္မႈမ်ား က်ဴးလြန္ျခင္း၊ ေနထိုင္လုပ္ကိုင္ စားေသာက္ရန္ အခြင့္အေရး သာလြန္ေကာင္းမြန္သည့္ ေနရာကို ေရႊ႕ေျပာင္းလိုၾကသူမ်ား ေရႊ႕ေျပာင္း လုပ္သားမ်ားကို ေခါင္းပုံျဖတ္ျခင္း စသည္တို႔မွာကား ဆက္ရွိေနဆဲဟု ေကာ္မရွင္နာ မင္းႀကီးက ဆိုထားသည္။

ဗဟိုအာဖရိကႏိုင္ငံ၊ ေတာင္ဆူဒန္ စသည့္ အာဖရိကႏိုင္ငံမ်ားမွ လူမ်ဳိးေရး ႏိုင္ငံေရးပဋိပကၡ မ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚသည့္ လူသားဂုဏ္သိကၡာ ခ်ဳိးေဖာက္ခံရမႈမ်ား သတင္းက ၂၀၁၃ ေႏွာင္းပိုင္းတြင္ က်ယ္က်ယ္ေလာင္ေလာင္ ထြက္လာခဲ့သည္။ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုက စစ္ေသြးၾကြမ်ားကို တိုက္ခိုက္ေနသည့္ ေမာင္းသူမဲ့ ေလယာဥ္တိုက္ခိုက္မႈ မ်ားသည္လည္း အရပ္သားေက်း႐ြာေန ျပည္သူမ်ား၏ လူ႔အခြင့္အေရးကို မေလးမစား ျပဳျခင္းဟု ႏိုင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရး ေစာင့္ၾကည့္ ကာကြယ္သည့္ အဖြဲ႕မ်ားက ေျပာၾကားၾကသည္။

၂၀၁၃ ခုႏွစ္ လူ႔အခြင့္အေရး အေျခအေန ခြၽတ္ၿခံဳက်ရျခင္း၏ အဓိကအေၾကာင္းရင္း တစ္ခုမွာ ဆီးရီးယားျပည္တြင္းစစ္ ျဖစ္သည္။ ေနရပ္ကို စြန္႔ခြာ ထြက္ေျပးရသည့္ ဒုကၡသည္ေပါင္း ၃ ဒသမ ၂ သန္း ရွိသည္။ အဆိုပါ ကိန္းဂဏန္းသည္ ဆီးရီးယား ျပည္တြင္းစစ္ ၂၀၁၄ ထဲတြင္ အရွိန္ျဖင့္ ဆက္ျဖစ္ေနလွ်င္ ၅ဒသမ၂သန္းအထိ တက္လာႏိုင္ေၾကာင္း ကုလသမဂၢက ခန္႔မွန္းထားသည္။ ျပည္တြင္း၌ပင္ တိမ္းေရွာင္ေနရၿပီး ဟိုေျပးဒီေျပး ျဖစ္ေနသူမ်ားက ၂၀၁၄ တြင္ ၂၂ ဒသမ ၅သန္း ရွိလာႏိုင္သည္ဟု ခန္႔မွန္းၾကသည္။

လုပ္သား ေခါင္းပုံျဖတ္ခံရျခင္း ကိစၥရပ္ ကလည္း ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္ လူ႔အခြင့္အေရး က႑၌ ႀကီးႀကီးမားမားေနရာယူထားသည္။ ကာတာႏိုင္ငံတြင္ အလုပ္လာလုပ္ၾကေသာ ျပည္ပႏိုင္ငံမ်ားမွ အလုပ္ၾကမ္းလုပ္သား ေရႊ႕ေျပာင္းမ်ား၏ အေျခအေနသည္ တိရစၦာန္မ်ားအဆင့္သာ ျဖစ္ေၾကာင္း ႏိုင္ငံတကာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားက ေဝဖန္ထားၾကသည္။

ကြယ္လြန္သြားသည့္ ကမၻာ့ေခါင္းေဆာင္မ်ား

၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္ ကေမၻာဒီးယားခမာ စစ္ရာဇဝတ္ေကာင္လို ေခါင္းေဆာင္မ်ဳိးႏွင့္ ဒီမိုကေရစီ၏ အမွတ္သညာ ေခါင္းေဆာင္ နယ္လ္ဆင္မင္ဒဲလားလို ပုဂၢဳိလ္မ်ဳိးမ်ား ကြယ္လြန္သြားခဲ့သည္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္ ကတည္းက ဗင္နီဇြဲလားကို အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေသာ ဟူဂိုခ်ာဗက္ဇ္သည္ ဆိုရွယ္လစ္မူမ်ား ခ်မွတ္ခဲ့ၿပီး အခမဲ့ေဆးဝါး၊ အခမဲ့ပညာေရး စနစ္စသည္တို႔ကို ေဖာ္ေဆာင္ခဲ့ၿပီး စစ္တပ္ကို လမ္းမ်ား၊ တံတားမ်ား၊ ေဆး႐ုံမ်ား ေဆာက္ရာတြင္ အသုံးျပဳခဲ့သူျဖစ္သည္။ အေမရိကန္ ဦးေဆာင္ေသာ အေနာက္အုပ္စုကို အစဥ္တစိုက္ ခ်ဳိးဖဲ့ေဝဖန္ခဲ့သူ ျဖစ္ကာ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ မတ္လ ၅ ရက္ေန႔တြင္ ကင္ဆာေဝဒနာျဖင့္ ကြယ္လြန္သြားခဲ့သည္။ ကြယ္လြန္ခ်ိန္၌ အသက္ ၅၈ ႏွစ္ရွိၿပီျဖစ္သည္။

ဧၿပီလတြင္ေတာ့ သမိုင္းတြင္ သံမဏိ အမ်ဳိးသမီးဟု ထင္ရွားသည့္ ၿဗိတိန္ဝန္ႀကီး ခ်ဳပ္ မာဂရက္သက္ခ်ာမွာ အသက္ ၈၇ ႏွစ္ အ႐ြယ္တြင္ တိမ္းပါးခဲ့သည္။ အာဂ်င္တီးနား စစ္အာဏာရွင္ေဟာင္း ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ေဂ်ာ့ဗီဒယ္လာလည္း ေမလ ၁၇ ရက္ေန႔တြင္ အသက္ ၈၇ ႏွစ္၌ပင္ ကြယ္လြန္သြားခဲ့သည္။ ၄င္းသည္ စစ္အာဏာရွင္ ဘဝက အတိုက္အခံေပါင္း တစ္ေသာင္းခြဲမွ သုံးေသာင္းေလာက္ အထိ သတ္ပစ္ခဲ့သည္ဟု နာမည္ ေက်ာ္သည္။

ေတာင္အာဖရိက အသားေရာင္ခြဲျခားမႈ စနစ္ကို တိုက္ဖ်က္ခဲ့သည့္ နယ္လ္ဆင္မင္ဒဲလားသည္ ဒီဇင္ဘာလ ၅ ရက္ေန႔၌ ေနအိမ္တြင္ ကြယ္လြန္သြားခဲ့သည္။ ဆိတ္ေက်ာင္းသားေလး ဘဝမွသည္ ဥပေဒပညာရွင္၊ လက္နက္ကိုင္ ေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္ တို႔မွသည္ အၾကမ္းမဖက္ အမ်ဳိးသားျပန္လည္ ရင္ၾကားေစ့ေရးကို လုပ္ေဆာင္ခဲ့သျဖင့္ ေက်ာ္ၾကားသည္။ ၂၇ ႏွစ္တာ အက်ဥ္းေထာင္ ထဲတြင္ ေနထိုင္ခဲ့ရၿပီး ေတာင္အာဖရိက၏ ပထမဆုံး လူမည္းသမၼတ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမႈ၊ မညီမွ်မႈ၊ ေရာဂါဘယထူ ေျပာမႈတို႔ကို ေအာင္ျမင္ေအာင္ စြမ္းစြမ္းတမံ ကိုင္တြယ္ခဲ့သူလည္း ျဖစ္သည္။ ကြယ္လြန္ခ်ိန္တြင္ အသက္ ၉၅ႏွစ္ ရွိၿပီျဖစ္သည္။

Written by  သန္႔ဇင္စိုး

The Voice Weekly