အခ်စ္

အခ်စ္ ဆုိသည္မွာ လူ႔ခံစားခ်က္ ႏွင့္ ေတြ႕ထိမႈ အမ်ဳိးမ်ဳိးပါဝင္ၿပီး အလြန္ ျပင္းထန္ေသာ စြဲလမ္းမႈကုိ ေခၚသည္။ ျမန္မာ့ ဓေလ့ထုံးစံတြင္ တဏွာပါေသာ ၁၅၀၀ အခ်စ္ ႏွင့္ တပ္မက္ျခင္းကင္းေသာ ၅၂၈ အခ်စ္ ဟူ၍ ႏွစ္မ်ဳိး ခြဲထားသည္။ ၎အခ်စ္ႏွစ္မ်ဳိး အျပင္ တိရစၦာန္၊အရာဝတၳဳ၊ အေၾကာင္းအရာမ်ားကုိ ခ်စ္ေသာ အခ်စ္မ်ားလည္းရွိေသးသည္။ ထုိကြဲျပားေသာ အဓိပၸါယ္မ်ားအျပင္ ေဖၚျပရန္ ခက္ခဲေသာ စိတ္ခံစားမႈမ်ား အတြင္းမွ အခ်စ္ ဆုိေသာ အခက္ခဲဆံုး စိတ္ခံစားမႈေၾကာင့္ အခ်စ္ ကုိ ဖြဲ႔ဆိုသတ္မွတ္ရာတြင္ အၿမဲပင္ ကြဲလြဲမႈမ်ား ရွိသည္။
အေျခခံအားျဖင့္ အခ်စ္သည္မွာ အျခားသူ တစ္ေယာက္ကိုေဖၚျပ၍ မရႏုိင္ေလာက္ေအာင္ အလြန္ျပင္းထန္ေသာ ၾကင္နာျခင္း ခံစားမႈ တစ္မ်ိဳးပင္ျဖစ္သည္။ အခ်စ္ကုိ ဤမ်ွ တုိေတာင္းေသာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္မႈပင္ မ်ားစြာေသာ စိတ္ခံစားမႈမ်ား ကုိ ကုိယ္စားျပဳၿပီး တပ္မက္ျခင္း မွသည္ အထိအေတြ႕ အခ်စ္ (romantic love) တဖန္ ပေလတုိ အခ်စ္ ေခၚ လိင္ကိစၥ မပါေသာ အခ်စ္ တုိ႕ပါ သက္ေရာက္ႏုိင္ၿပီး တစ္ေယာက္တည္းမွသည္ အမ်ားသုိ႔လည္း ရည္ရြယ္ႏုိင္သည္။ အခ်စ္ကုိ ပံုစံမ်ဳိးစံုျဖင့္ ျပဳက်င့္က်ၿပီး စိတ္၏ ဗဟုိ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ လူမႈေရးတြင္ အဓိက က်ၿပီး အႏုပညာ (creative art) တြင္ အၿမဲပါဝင္သည္။

အဓိပၸာယ္ဖြင့္ခ်က္မ်ား

အခ်စ္ဟု ဆုိရာတြင္ အေၾကာင္းအရာေပၚ မႈတည္၍ ကြဲျပားေသာ္လည္း ဆက္စပ္ေနေသာ အဓိပၸာယ္မ်ားကုိ ရည္ညႊန္းသည္။ ယဥ္ေက်းမႈ ကြာျခားမႈ၊စိတ္၏ ခံစားမႈကုိ လုိက္၍ အခ်စ္၏ အဓိပၸာယ္ ကြာျခားမႈမ်ားေၾကာင့္ တကမၻာလံုး အတြက္ ကုိက္ညီမည့္ အဓိပၸာယ္ မရရွိႏူိင္ေပ။

အခ်စ္၏ မူလသေဘာေၾကာင့္ အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆုိရာတြင္ မၾကာခဏ ညႇင္းဆုိၾကေသာ္လည္း အခ်စ္ကုိ အခ်စ္မဟုတ္သည္ မ်ားႏွင့္ ရွင္းျပႏိုင္သည္။ အခ်စ္သည္ အလြန္ႀကိဳက္ေသာ သေဘာရွိၿပီး အမုန္း ႏွင့္ ဆန္႔က်င္ဖတ္ဟု ဆုိၾကသည္။ အခ်စ္သည္ တဏွာ မဟုတ္ပဲ လိင္ဆႏၵ နည္းၿပီး၊ ခင္တြယ္ေသာ စိတ္ခံစားမႈအတြင္းမွ ေပၚေပါက္လာသည္။ သုိ႔ေသာ္ အလြန္ခင္ေသာ သူငယ္ခ်င္းႏွင့္ကားမတူေပ။ ထုိအျပင္ သူငယ္ခ်င္းအခ်စ္ကား သပ္သပ္ျဖစ္သည္။

နာမ္သေဘာျဖစ္ေသာ အခ်စ္သည္ ရႈပ္ေထြးၿပီး အခ်စ္ ဒႆနမ်ားတြင္ ဆုိရုိးဆန္ဆန္ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ခ်က္မ်ား ရွိခဲ့ေလရာ၊ ေက်ာ္ၾကားေသာ ၎စာသားတုိ႔မွာ ဘီဂ်ယ္၏ "အခ်စ္သည္ အရာရာကုိ ေအာင္ျမင္သည္" (Love conquers all), ဗီတယ္၏ "အခ်စ္သာလုိသည္" (All you need is love) ႏွင့္ ဘာတရံ ရုဇ္ဆယ္၏ ႏႈိင္းရွင္ျခင္း မဟုတ္ေသာ "အတုိင္းမဲ့ အခ်စ္" (absolute value) တုိ႔မွာ ထင္ရွားသည္။
ပုဂၢိဳလ္ေရး မပါေသာ အခ်စ္

လူတစ္ေယာက္သည္ တုိင္းျပည္၊ လူမ်ဳိး(သုိ႔)ရည္မွန္းခ်က္တုိ႔ကုိ တန္ဖုိးႀကီးႀကီးထား၍ ျမတ္ျမတ္ႏုိးႏုိး ခ်စ္ႏုိင္သည္။ ထုိ႔အတူ ဝီကီ ဝုိင္းေတာ္သား တုိ႔ကဲ့သုိ႔ အနစ္နာခံကာ ကူညီေသာ အေပ်ာ္တန္း အလုပ္သမားတုိ႔၏ အခ်စ္သည္လည္း တစ္ခါတစ္ရံ လူ႔ခ်စ္ျခင္းမွ မေမြးဖြားေသာ္လည္း ျမင့္ျမတ္ေသာ အာဇာနည္ဆန္ေသာ ခံစားမႈမ်ားႏွင့္ ေရာေထြး၍ ပုဂၢိဳလ္ေရးမပါေသာအခ်စ္မ်ား ျဖစ္ေပၚႏုိင္သည္။ လူတုိ႔သည္ အရာ၀တၳဳ၊ အိမ္ေမြးတိရစၧာန္(သုိ႔မဟုတ္) လုပ္ငန္းေဆာင္တာ မ်ားကုိလည္း တြယ္ဖက္မိလွ်င္ ခ်စ္သြားႏုိင္သည္။ အကယ္၍ ၎တြင္ လိင္ကိစၥ ပါခဲ့လွ်င္ အခ်စ္လြန္ (Paraphilia) အဆင့္ ေရာက္သည္ဟု ေခၚသည္။ 

လူ႔အခ်စ္

ဘြားေအ ႏွင့္ ေျမး

လူအခ်င္းခ်င္း ခ်စ္ေသာ အခ်စ္ကုိ လူ႔အခ်စ္ (Interpersonal love) ဟုေခၚသည္။ ၎သည္ ႀကိဳက္ျခင္းထက္ ခံစားမႈ ပုိကဲသည္။ တစ္ဖက္သက္ အခ်စ္ ဆုိသည္မွာ အျပန္အလွန္ မရွိေသာ ခ်စ္ျခင္းကုိ ေခၚသည္။ လူ႔အခ်စ္ သည္ လူမႈေရးႏွင့္ မ်ားစြာ ဆက္စပ္သည္။ ၎အခ်စ္ကုိ မိသားစု၊ သူငယ္ခ်င္း ႏွင့္ လင္မယားၾကားတုိ႔တြင္ ျဖစ္ေပၚေပမည္။ လူ႔အခ်စ္ ေၾကာင့္ erotomania ကဲ့သုိ႔ စိတ္ေဝဒနာ မ်ားစြာတုိ႔လည္း ျဖစ္ႏုိင္သည္။

သမုိင္းတစ္ေလွ်ာက္တြင္ ဒႆန ႏွင့္ ဘာသာေရး တုိ႔သည္ အခ်စ္ သေဘာကုိ အလြန္ ေတြးဆခဲ့ေပသည္။ ၂၀ ရာစု ႏွစ္တြင္ အခ်စ္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ စိတ္ပညာ တြင္ အမ်ားအျပား ေရးသားခဲ့သည္။ ေနာက္ပုိင္းႏွစ္မ်ားတြင္ အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းလဲျခင္း စိတ္ပညာ (evolutionary psychology)၊ အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းလဲျခင္း၊ မႏုႆေဗဒ၊ ဦးေႏွာက္ေဗဒ (neuroscience) ႏွင့္ ဇီဝေဗဒ မ်ားသည္လည္း အခ်စ္၏ သဘာဝ ႏွင့္ လုပ္ငန္းတုိ႔ကုိ ေလ့လာသည္။ 

ဓာတု သေဘာ

အခ်စ္ ဓာတု သေဘာကုိ ရုိးရွင္းစြာ ျပပံု

ဇီဝေဗဒသည္ လိင္ကိစၥကုိ အခ်စ္ဟု ျမင္ၿပီး ဆာေလာင္ျခင္း တုိ႔ကဲ့သုိ႔ ႏုိ႔တုိက္ သတၱဝါ တုိ႔၏ တြန္းအားဟု ျမင္သည္။ အခ်စ္ အေၾကာင္းတြင္ ထိပ္တန္းျဖစ္ေသာ Helen Fisher သည္ အခ်စ္ ေတြ႕ၾကံဳမႈကုိ ထက္ဆက္ေနေသာ အပုိင္းသံုးပုိင္း တဏွာျဖစ္တည္မႈ၊ ဆြဲငင္မႈ၊ တြဲမက္မႈ ဟု၍ ပုိင္းျခားထားသည္။ လူတုိ႔၏ ေဖၚျပျခင္းမ်ားေၾကာင့္ တဏွာျဖစ္တည္ၿပီး၊ အခ်စ္ ဆြဲငင္မႈ ျဖစ္ကာ လူတုိ႔၏ စြမ္းအင္မ်ားကုိ မိတ္လုိက္ရာတြင္ သံုးၿပီး ေနာက္ဆံုးတြင္ မ်ဳိးဆက္သစ္မ်ား ေပါက္ပြားကာ တြဲမက္မႈ ျဖစ္ေစသည္။

တဏွာသည္ မိတ္လုိက္ျခင္းကုိ အားေပးေသာ ျပင္းျပသည့္ လိင္ဆႏၵကုိ ျဖစ္ေပၚေစၿပီး၊ testostrone ႏွင့္ estrogen ကဲ့သုိ႔ ဓာတု ဓာတ္ပစၥည္းမ်ား ပုိမုိ ထြက္ေလသည္။ ၎အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈသည္ ရက္တပတ္ သုိ႔မဟုတ္ လ အနည္းငယ္ ကာလအပိုင္းအျခားတစ္ခုထိ ၾကာသည္။ အခ်စ္ ဆြဲငင္မႈ သည္ ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးတစ္ေရာက္ အတြက္သာ ေရြးခ်ယ္၍ မိတ္လုိက္ရန္ အခ်စ္စိတ္ ျဖစ္ေပၚၿပီး ၎အခ်စ္စိတ္သည္ အမွန္တကယ္ မိတ္လုိက္ၿပီးေသာအခါ ေလ်ာ့က်သြားျပန္သည္။ မၾကာေသးမွီက ဦးေႏွာက္ေဗဒ (neuroscience) ေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္အရ လူတစ္ေရာက္ခ်စ္မိလွ်င္ ဦးေႏွာက္သည္ ဓာတု ဓာတ္ပစၥည္းမ်ား ျဖစ္သည့္ pheromones၊ dopamine၊ norepinephrine ႏွင့္ serotonin တုိ႔ အဆက္မျပတ္ ထုတ္လုပ္ေပးသည္။ ၎တုိ႔သည္ အဖီတမင္း ကဲ့သုိ႔ ဦးေႏွာက္၏ သာယာမႈ အထြတ္အထိပ္ (pleasure center) ကုိ ဆြေပးၿပီး ႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ျမန္ကာ စိတ္လႈပ္ရွားျခင္းႏွင့္အတူ အစား၊ အအိပ္ ပ်က္ေစသည္။

တဏွာျဖစ္တည္မႈ ႏွင့္ အခ်စ္ဆြဲငင္မႈ မွာ ခဏတာ ျဖစ္ေပၚရန္ရွိၿပီး တတိယ အဆင့္မွာ ေရရွည္ ဆက္ဆံေရးအတြက္ ရည္ရြယ္သည္။ ဆြဲငင္မႈ သည္ ေႏွာင္ႀကိဳး တစ္မွ်င္ျဖစ္ၿပီး ဆက္ဆံေရးကုိ အားေပးၿပီး ႏွစ္မ်ားစြာ ၾကာႏုိင္သည္။ ေႏွာင္ႀကိဳးမ်ားကုိ လက္ထပ္ျခင္း ႏွင့္ သားဆက္မ်ား သုိ႔မဟုတ္ အျပန္အလွန္ ဆက္ဆံေရးမ်ားက ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္ လုိအပ္ခ်က္အလုိက္ ခ်ည္ေႏွာင္ထားသည္။ ၎တုိ႔သည္ တုိေတာင္းေသာ ဆက္ဆံေရးမ်ားထက္ အဆင့္ျမင့္သည့္ ဓာတု ပစၥည္းမ်ားျဖစ္ေသာ oxytocin ႏွင့္ vasopressin တုိ႔ကုိ သံုးသည္။ လူမ်ား ခ်စ္ကၽြမ္း၀င္စတြင္ nerve growth factor (NGF) ေခၚ ပရုိတိန္း ေမာ္လီက်ဴးမ်ား ပိုမိုထြက္ရွိၿပီး တစ္ႏွစ္အၾကာတြင္ မူလအေျခသို႕ ျပန္က်သြားသည္ကို Pavia University မွ အီတာလံ သိပၸံပညာရွင္ မ်ားက ၂၀၀၅ခုႏွစ္တြင္ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့သည္။ 

စိတ္ပညာ သေဘာ

စိတ္ပညာသည္ အခ်စ္ကုိ သိမႈ (cognitive) ႏွင့္ လူမႈေရး သဘာဝ အျဖစ္ သရုပ္ေဖာ္သည္။ စိတ္ပညာရွင္ Robert Sternberg သည္ အခ်စ္ ႀတိဂံ သီအုိရီ (triangular theory of love) ကုိ ေရးဆြဲခဲ့ၿပီး အခ်စ္သည္ နီးစပ္ျခင္း၊ သံဒိတ္ဌာန္ ခ်ျခင္း (commitment) ႏွင့္ အရူးအမူး ျဖစ္ျခင္း (passion) သံုးမ်ဳိး ပါဝင္ေၾကာင္း ျငင္းဆုိျပဳခဲ့သည္။ နီးစပ္ျခင္း သည္ လူႏွစ္ေယာက္ ကုိယ္ေရးကုိယ္တာ ကိစၥမ်ားကုိ ေျပာျပၿပီး မိမိဘဝ အေၾကာင္းကုိ အဆံုးတုိင္ ဖြင့္ဟသည္။ နီးစပ္ျခင္းသည္ လူမႈ ဆက္ဆံေရး ႏွင့္ အခ်စ္ကိစၥမ်ားတြင္ ေပၚလြင္သည္။ သံဒိတ္ဌာန္ ခ်ျခင္း မွာ တစ္နည္းအားျဖင့္ ဆက္ဆံေရးသည္ ေရရွည္မည္ဟု ေမွ်ာ္လင့္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ ေႏွာက္ဆံုး အခ်စ္၏ ထံုးစံမွာ လိင္စိတ္ ႏွင့္ အရူးအမူးျဖစ္ျခင္း ပင္ျဖစ္သည္။ အရူးအမူး အခ်စ္သည္ ရုိမန္းတစ္ အခ်စ္ကဲ့သုိ႔ အတတ္အက် ရွိသည္။ အခ်စ္ အားလံုးကုိ ၎သံုးခု အခ်ဳိးေျပာင္းလည္း၍ ေပါင္းစပ္ျခင္း ျဖင့္ ရရွိႏုိင္သည္။ အေမရိကန္ စိတ္ပညာရွင္ Zick Rubin ကမူ အခ်စ္ကုိ စိတ္တုိင္းတာမႈမ်ား (psychometrics) ျဖင့္ သက္မွတ္သည္။ သူ၏ အဆုိအရ ၎သံုးခုမွာ စြဲလမ္းျခင္း၊ ယုယျခင္းႏွင့္ နီးစပ္ျခင္း ဟုဆုိသည္။

အဖုိႏွင့္အမ ဆြဲငင္သည့္ လွ်ပ္စစ္ နိယာမ တစ္ခုျဖစ္ေသာ Coulomb's law ကုိ ဆက္စပ္၍ လူ၏အခ်စ္ကုိ "ဆန္႔က်င္ဖတ္မွ ဆြဲငင္သည္" ဟု ခ်ဲထြန္ၾကသည္။ ၎အဆုိကုိ ၿပီးခဲ့ေသာ ရာစုႏွစ္ၾကာေအာင္ ေလ့လာခဲ့ၾကၿပီး ေနာက္ဆံုးတြင္ ၎မွာ မမွန္ပဲ လူတုိ႔သည္ အႀကိဳက္တူရာသာ ေရြးခ်ယ္ေလ့ရွိၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္ ဆန္႔က်င္ဖတ္ကုိ လုိလားေသာ အရာတစ္ခုမွာ ကုိယ္ခံအား စနစ္ျဖစ္ၿပီး မ်ဳိးမတူသူတုိ႔ ေပါင္းစပ္လွ်င္ ခုခံအား ပုိ၍ ေကာင္းေလသည္။ 

 
ယဥ္ေက်းမႈ အျမင္ 

ျမန္မာ

ျမန္မာတုိ႔သည္ အခ်စ္ကုိ အလြန္ တန္ဖုိးထားၾကၿပီး ေနာက္ဆံုးတြင္ သက္ဆံုးတုိင္ အတူတကြ ေပါင္းသင္ရန္ ရည္ရြယ္သည္။ ျမန္မာတုိ႔သည္ အခ်စ္ကုိ ဝင္ခံဖြင့္ဟဝန္ခံရာတြင္ အခ်ိန္ယူ စဥ္းစားေလ့ရွိၿပီး အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာလည္း ခ်စ္ၾကသည္။ သံုးႏွစ္သံုးမုိး ခ်စ္ခြင့္ရရန္ေစာင့္ဆိုင္းႏိူင္သည္ ဟု ဂုဏ္ယူတတ္ၾကသည္။ ခုျမင္ခုႀကိဳက္ ဆုိေသာ အခ်စ္ကုိ လက္ခံၾကေသာ္လည္း အခုတစ္ေယာက္ ေနာက္တစ္ေယာက္ကား မေျပာင္းလဲတတ္ၾကေပ။ ျမန္မာတုိ႔၏ အခ်စ္သည္ ၾကင္နာေသာ သေဘာကုိ ေဆာင္ၿပီး လိင္ဆႏၵကုိ အခ်စ္တြင္ မေဖၚထုတ္ၾကေပ။

အခ်စ္ႀကီးသူတုိ႔ကုိ ျမန္မာတုိ႔သည္ ကိႏၷရာ ေမာင္ႏံွ ႏွင့္ တင္စားၾကသည္။ 

ဘာသာေရး ရွဴေဒါင့္ 

ခရစ္ယာန္

ခရစ္ယာန္ တုိ႔တြင္ အခ်စ္မွာ ဘုရား (God) မွ ဆင္းသက္လာသည္။ ခရစ္ယာန္ တုိ႔သည္ Gospel of Mark chapter 12, verses 28-34 ဆုိထားသည့္ အတုိင္း
Love God with all your heart, mind, and strength and Love your neighbor as yourself are the two most important things in life
ဘုရားကုိ အသည္းႏွလံုး၊ စိတ္ ႏွင့္ ရွိသမွ် ခြန္အားတုိ႔ 'အစြမ္းကုန္ ခ်စ္ျခင္း ႏွင့္ သူတပါးတုိ႔အား မိမိကုိယ္ကဲ့သုိ႔ ခ်စ္ျခင္းသည္ ဘဝတြင္ အေရးႀကီးဆံုး ျဖစ္သည္
ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။ 

ဗုဒၶဘာသာ

ဗုဒၶဘာသာတြင္ ကာမ သည္ ခံစားမႈ ျဖစ္ၿပီး အခ်စ္ကုိ ကာမတဏွာ ဟု ေခၚသည္။ ၄င္းအခ်စ္သည္ အတၱ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ နိဗၺာန္ သုိ႔ေရာက္ရာ လမ္းအတြက္ အတားအဆီး ျဖစ္သည္။ သုိ႔ေသာ္ ကရုဏာ ေခၚ ၾကင္နာျခင္း မွာ အျခားသူမ်ား၏ ဒုကၡေဝဒနာ ခံစားရျခင္းမ်ား ကုိ သက္သာေစၿပီး နိဗၺာန္ ေရာက္ရန္ လုိအပ္ေသာ ဉာဏ္ပညာ တစ္ခုျဖစ္သည္။

ေမတၱာ သည္ ျမင့္ျမတ္ေသာ အခ်စ္ျဖစ္သည္။ ၎အခ်စ္သည္ မေျပာင္းလဲေသာ သေဘာရွိၿပီး အနစ္နာခံျခင္းမ်ား ပါဝင္သည္။ ေမတၱာသည္ သာမန္ အခ်စ္ႏွင့္ ကြာျခားၿပီး မိမိအတြက္ ျဖစ္ေသာ စြဲလမ္းျခင္း ႏွင့္ လိင္ကိစၥ မပါဝင္ေပ။ တနည္းအားျဖင့္ ဗုဒၶဘာသာဝင္တုိ႔သည္ မိမိေကာင္းစားေရးထက္ သူတပါးေကာင္းစားေရးကုိ အားေပးသည္။

မွတ္စုစာအုပ္